کوروش سلیمانی: برای یک اجرای کمدی، تمرین نمی‌کردیم

نگار امیری: دو دوست قدیمی پس از مدت‌ها در آپارتمانی خالی همدیگر را می‌بینند. یکی، بازیگری ا‌ست متوسط و دیگری، نمایشنامه‌نویسی ناموفق. بازیگر می‌خواهد آپارتمانش را بفروشد و برای این کار از دوستش خواسته که در زمان امضای توافق‌نامه آنجا حضور یابد تا خیال خریدار راحت باشد. در انتظار خریدار، گفت‌وگوی دو دوست به نزاع کشیده می‌شود. خریدار می‌آید تا شاهد تسویه حساب آن دو شود.

این خلاصه نمایش «توافق‌نامه» به نویسندگی فیلیپ کلودل با ترجمه شهلا حایری و کارگردانی کوروش سلیمانی است که پس از اجرا در سال گذشته هم‌اکنون دومین دور اجرای خود را در تماشاخانه ملک سپری می‌کند.

اجرای«توافق‌نامه» بهانه‌ای شد برای گفت‌وگویی کوتاه با کوروش سلیمانی، بازیگر و کارگردان این اثر.

برای آغاز گفت‌وگو و به عنوان نخستین سوال، برای ما از مهم‌ترین ویژگی‌هایِ متن که شما را متقاعد کرد در این زمان مشخص آن را به صحنه ببرید، بگویید.

در ابتدای امر، نمایشنامه‌هایی که من برای اجرا انتخاب می‌کنم باید به تفکراتم نزدیک باشد. از طرف دیگر باید نسبت‌های جدی با روزگار و مردم جامعه داشته باشد. در واقع حرف‌هایی که در آن زده می‌شود، اندیشه‌ای که مطرح می‌کند و موقعیت‌هایی که در آن اتفاق می‌افتد، باید برای تماشاگر ملموس باشد زیرا این موضوع به باورپذیری و ارتباط جدی‌تر مخاطب با نمایش کمک می‌کند. تمامی این دلایل در انتخاب نمایشنامه «توافق‌نامه» برای اجرا تاثیر داشت. 

خلق لحظات کمدی به عنوان یکی از ویژگی‌های به‌جا و حساب‌شده در پیشبرد متن اثر به شمار می‌آید. علاوه بر کارگردانی چه ویژگی در این مسیر موثر  است؟ 

ما اصلا به عنوان یک نمایش کمدی تمرین نمی‌کردیم و اگر بعضی لحظات برای تماشاگران کمیک است، لحظاتی است که بر اساس موقعیت در زندگی همه ما اتفاق می‌افتد. این کمدی موقعیت ناشی از آگاهی تماشاگر و ناآگاهی کاراکترهاست و قطعا باعث خوشحالی ماست که «توافق‌نامه» باعث شده است تا حال خوبی به مخاطبان منتقل کنیم، اما شکل‌گیری لحظات کمیک با نگاه کمدی به متن پدید نیامده است و سعی ما شباهت شکل دراماتیک اثر به زندگی بوده است. 
البته که توانایی بازیگران را در این بخش نباید نادیده گرفت. آقای ناصرنصیر و تشکر سابقه بازی در آثار کمدی را داشته‌اند و به شکل دقیقی در مسیر نمایش حرکت می‌کنند و بدون ذره‌ای زیاده‌روی به صورت دقیق نقش را به نمایش گذاشته و تماشاگر شیرینی و بامزگی آن‌ها را درک می‌کند.

جایگاه و نقش کمدی موقعیت را نسبت به کمدی کلام چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

کمدی موقعیت نسبت به کمدی کلامی کار دشوارتری است اما پیدا کردن یک موقعیت کمدی، کار ساده‌ای نیست. علاوه بر این، کمدی‌های موقعیت غالبا اثر عمیق‌تری بر مخاطب دارند. همچنین ایجاد موقعیت کمدی مانند نواختن پیانو است، در واقع انگشتان دست باید در زمان دقیق و معینی کلاویه‌ها را فشار بدهند تا نُت‌ها به صدا دربیایند. 

در رابطه با کمدی موقعیت، از نگاه شما باید طبق متن جلو رفت یا برداشت کارگردان؟ 

 ایجاد موقعیت کمدی در درجه اول به پتانسیل موجود در متن بستگی دارد و پس از آن تجربه کارگردان و بازیگران در این زمینه اهمیت دارد. طبیعتا خوانش کارگردان می‌تواند لحظه‌ای از اثر را به لحظه‌ای غم‌انگیز یا کمدی تبدیل کند و البته لحن و روایتِ کارگردان از نمایشنامه بنابر هدفی که دنبال می‌کند به این موضوع کمک خواهد کرد. 

دوری و پرهیز از شعارزدگی‌های مرسوم در ارائه مفاهیم سیاسی، اجتماعی، هنری و... را می‌توان یکی از ویژگی‌های «توافق‌نامه» عنوان کرد. برای این منظور تنها به متن اکتفا کردید یا در روند تمرینات به این شکل نهایی رسیدید؟ 

در درجه اول دوری و پرهیز از شعارزدگی باید در متن اتفاق بیفتد و پس از آن توسط کارگردان مدیریت شود. قطعا ما باید هنگام صحبت کردن درباره هر موضوعی حد و مرزهایی را برای پرهیز از شعارزدگی رعایت کنیم. در این نمایش نیز به طور آگاهانه از رفتن به سمت تکرار، کلیشه و شعار اجتناب کردیم. 

ما در حال تماشای یک متن فرانسوی هستیم که مخاطب با آن ارتباط خوبی برقرار کرده است. برای رسیدن به این ارتباط، تغییری در متن ایجاد کردید؟  

وقتی اثری با شناخت درست از انسان و انسانیت نوشته شده باشد، قطعا می‌تواند با تماشاگر ارتباط برقرار کند و در همه جای جهان قابل درک باشد. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که جهان‌مان به واسطه رسانه‌ و تکنولوژی کوچک شده است، همه همدیگر را می‌شناسند و می‌دانند که در کشورهای مختلف چه اتفاقی می‌افتد. خوشبختانه متن ویژگی‌هایی دارد که به درستی و دقت انسان را نقد کرده و در عین حال موضوعات مهمی را در خود جای داده است و شخصیت‌های آن بسیار قابل درک هستند؛ همین امر باعث ارتباط بین کار با تماشاگران می‌شود.

چالش همزمان بازیگری و کارگردانی را چگونه مدیریت کردید؟

من خوشبختانه با دو بازیگر منضبط، متعهد و خلاق همراه بودم که در روند تمرین‌ پیشنهادات خوبی مطرح می‌کردند و همچنین طراحان درجه یکی که با حضورشان در هر بخش خیالم راحت بود. قطعا وقتی خیالت از همسفرهایت راحت باشد از دغدغه‌هایت کم خواهد شد و مدیریت اجرا به عنوان کارگردان همزمان با بازی روی صحنه به درستی انجام می‌شود. البته کار سختی بود اما علاوه بر اینکه به عنوان یک بازیگر، دلتنگ رفتن روی صحنه بودم، نقش «مارتن» را هم دوست داشتم و از آنجاکه نقش خوبی بود، تصمیم گرفتم علاوه بر کارگردانی به ایفای نقش بپردازم.

شما از جمله هنرمندانی هستید که همزمان با تئاتر در مدیوم تصویر هم فعال هستید. فکر می‌کنید شُهرت به دست آمده از فعالیت در مدیوم تصویر تا چه میزان در جذب تماشاگر برای تئاترهای روی صحنه موثر است؟ 

قطعا شُهرت تاثیر دارد اما حرف آخر و اصلی در ارزش‌گذاری یک اثر هنری را کیفیت آن مشخص می‌کند و این کیفیت هم محصول کار یک شخص نیست. من معتقدم تئاتر کار کردن به تنهایی غیرممکن است و گروهی بودن کار در تئاتر از جهات مختلف باعث تقویت عناصر یک اثر نمایشی شده و در نهایت اثرگذاری آن بر مخاطب نیز بیش‌تر و بهتر می‌شود.

در مقام بازیگر، اولویت‌تان برای انتخاب نقش‌های پیشنهادی، بازی روی صحنه تئاتر است یا جلوی دوربین؟

عوامل زیادی در این موضوع دخیل هستند و نمی‌خواهم خیلی شعاری این موضوع را مطرح کنم. تئاتر به عنوان هنری که ما وقتی وارد تمرین و اجرای آن ‌می‌شویم، اساسا زندگی‌مان رنگ دیگری می‌گیرد، ویژگی‌های خاص خود را دارد اما به این معنا هم نیست که پروژه سینمایی یا تصویری را رد کنم. البته از نگاه دیگر، من معمولا در تئاتر تهیه‌کننده آثار خودم هستم و با حضور در کار تصویر، هزینه تولید آثار نمایشی‌ام را تامین می‌کنم. این موضوع به ویژه در شرایط فعلی که متاسفانه حمایت از آثار نمایشی  انجام نمی‌شود، کمک‌کننده و اثرگذار است.

من واقعا از مدیران اداره‌کل هنرهای نمایشی خواهش می‌کنم نسبت به قضیه حمایت از نمایش‌های روی صحنه تجدیدنظر جدی کنند. وقتی ما شعار تولید می‌دهیم باید حمایت هم در کنار آن باشد، چراکه هنرمند بدون حمایت نمی‌تواند دست به تولید بزند. درست است که پیش از این حمایت کم بود و گاهی بی‌عدالتی‌هایی انجام می‌شد اما دریچه امیدی برای هنرمندان بود و این عدم حمایت اکنون روی فعالیت گروه‌ها‌ی زیادی تاثیر منفی گذاشته است.

شما که به عنوان یک بازیگر شناخته‌شده نباید با مشکل تهیه‌کننده و اسپانسر مواجه باشید؟ 

اسپانسر و تهیه‌کننده در صورتی همراه کار خواهد بود که اجرای آن تئاتر برایش آورده‌ داشته باشد. این آورده می‌تواند مالی یا غیرمالی باشد. در حال حاضر آثار خیلی کمی می‌توانند بازگشت سرمایه داشته باشند یا گروه را راضی کنند و متاسفانه غالب آثار با ضرر و زیان مالی روی صحنه می‌روند. نباید فراموش کرد که اگر تولید متوقف شود، اتفاقات بدی می‌افتد. تئاتر مثل سینما نیست که روی پای خودش بایستد. اینجاست که حضور اداره ‌کل هنرهای نمایشی در کاهش ضرر مالی گروه‌های تئاتری موثر است.

و سخن آخر...

در پایان از تماشاگران عزیزی که نه فقط برای دیدن نمایش ما بلکه برای تماشای آثار همکارانم به سالن‌ها می‌آیند، صمیمانه تشکر می‌کنم، چراکه با صرف وقت و هزینه مهم‌ترین حامی ما هستند. در مقابل امیدوارم همکاران هنرمندم با خلق آثار باکیفیت و شایسته جواب محبت و همراهی این مردم را بدهند و اجازه ندهند تئاتر ما از ویژگی‌هایی چون خلاقیت و اندیشه تهی شود.